Wymóg rozszerzonej odpowiedzialności producentów (ROP) nałożony został na Państwa członkowskie Unii Europejskiej tzw. „pakietem odpadowym”. Do nowych obowiązków członków UE zaliczyć należy konieczność corocznego osiągania określonego poziomu selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych. Zgodnie z unijną dyrektywą, do roku 2025 poziom selektywnej zbiórki ww. odpadów, wynieść ma 77% całkowitej masy opakowań wprowadzonych na rynek, a do 2029 r. ma on wzrosnąć aż do 90 %.
Czy ROP okaże się skutecznym sposobem na ograniczenie zanieczyszczenia środowiska i powstrzymanie destrukcyjnych zmian klimatycznych tego jeszcze nie wiemy, ale z pewnością jest on niezbędny, aby móc ten proces wyhamować.
Czym jest ROP?
Pod pojęciem tym, kryje się odpowiedzialność producentów za wytworzone przez nich produkty i odnosi się do konieczności ponownego wykorzystania odpadów, a także zapobiegania ich powstawaniu. Jego głównym celem jest upowszechnienie recyklingu, a także zoptymalizowanie kosztów odbioru i gospodarowania odpadami. Reasumując, wprowadzone na rynek np. opakowania produktów muszą nadawać się do odzysku lub powstać w procesie recyklingu. Podstawę tego systemu stanowi Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
Z systemu kaucyjnego skorzystało już 11 państw europejskich (w tym również te z poza UE). Należą do nich: Chorwacja, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Islandia, Litwa, Niemcy, Słowacja, Norwegia i Szwecja, a kolejne pracują nad jego wdrożeniem: Austria, Francja, Łotwa i Wielka Brytania.
Jak będzie działał system ROP?
W związku z ROP w Polsce planowana jest kolejna nowelizacja ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, w ramach której ma zostać stworzony ogólnopolski system kaucyjno-depozytowy dla opakowań po napojach. Z założenia system ten w pierwszej kolejności ma obejmować jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych (PET) o pojemności do 3 litrów oraz butelki szklane o pojemności do 1,5 litra.
W założeniu wszystkie jednostki handlowe w Polsce będą zobowiązane do pobierania kaucji lub opłaty depozytowej. Co istotne, sklepy o powierzchni handlowej powyżej 100 m2 zobowiązane będą do odbierania pustych butelek po napojach oraz zwracać należne konsumentowi pieniądze. W przypadku mniejszych sklepów działanie to będzie dobrowolne. Warto podkreślić, że odzyskanie kaucji lub opłaty depozytowej nie będzie wymagało okazania paragonu, a wszystkie ewentualnie nieodebrane przez konsumentów środki finansowe zostaną przeznaczone na dalszy rozwój systemu kaucyjno-depozytowego.
Czy ROP się opłaca?
Doświadczenia z państw europejskich wskazują, że już w pierwszym roku jego obowiązywania kwota uzyskanych środków może być dość spora. Istotnym jest fakt, że w założeniu pieniądze pochodzące z ROP w pierwszej kolejności kierowane będą do urzędów marszałkowskich, a następnie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), gdzie 80% z nich przeznaczonych zostanie na dofinansowanie gminnych systemów gospodarowania odpadami komunalnymi.
Przekazanie środków odbywać się będzie na podstawie sprawozdań samorządów zawierających informacje o masie selektywnie zebranych i poddanych recyklingowi odpadów opakowaniowych. Projekt zakłada, że wysokość otrzymany przez gminę środków uzależniona będzie od wyników w zakresie gospodarowania odpadami opakowaniowymi, czyli wspomnianej już masy odpadów komunalnych przygotowanych do ponownego użycia i recyklingu na terenie gminy, a także liczby jej mieszkańców. Osoby chcące zapoznać się z projektem ustawy zachęcam do odwiedzenia strony Rządowego Centrum Legislacji https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12356003
Czym różni się kaucja od depozytu?
Otóż okazuje się, że nie należy tych słów stosować zamiennie, gdyż oznaczają dwie odmienne kwestie. Kaucja jest narzędziem finansowym zachęcającym konsumentów do zwrotu opakowań wielokrotnego użytku (np. butelek zwrotnych). Dzięki czemu możliwe jest ich ponowne wprowadzenie na rynek. Depozyt natomiast również jest narzędziem finansowym, ale jego rolą jest zwiększanie zbiórki i recyklingu odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań jednorazowego użytku (np. butelek bezzwrotnych lub puszek aluminiowych).
Reasumując, kaucję otrzymamy za opakowanie wielokrotnego użytku, a depozyt za opakowanie jednorazowe nadające się do dalszego przetworzenia – recyklingu.
Jakie korzyści dla samorządów niesie ROP?
Jedną z nich jest obniżenie kosztów sprzątania przestrzeni publicznej. Statystyki dowodzą, że odpady opakowaniowe po napojach stanowią nawet 50% odpadów zaśmiecających nasze otoczenie. Co ciekawe dane z funkcjonujących w Europie systemów kaucyjnych wskazują, że wprowadzenie tego typu rozwiązania znacząco zwiększyło ilość odebranych z rynku opakowań, a poziom ich osiągnął nawet 90%. Bezpośrednio przełożyło się to również na zmniejszenie liczby odpadów w poszczególnych gospodarstwach domowych oraz poziomu zaśmiecenia terenów publicznych. Co w efekcie doprowadziło do obniżenia kosztów sprzątania i wywozu odpadów, odciążając w ten sposób infrastrukturę gmin.
Ciekawostki:
- badania pokazują, że dzięki systemowi kaucyjnemu Europejczycy zaczęli przywiązywać większą wagę do segregacji wszystkich odpadów. Obecnie w Europie z systemu kaucyjnego korzysta 133 mln ludzi, czyli nieco ponad jedna czwarta populacji;
- z badania przeprowadzonego w 2019 r. przez Polskie Stowarzyszenie Zero Waste wynika, że 88% Polaków popiera wprowadzenie tego typu rozwiązań;
- system kaucyjny to mniejsza nawet o połowę emisja dwutlenku węgla do atmosfery;
- w Niemczech i na Litwie, gdzie opakowania po napojach objęte są kaucją, poziom selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych sięga nawet 90 %. W Polsce poziom ten wynosi jedynie 40%.
tekst: JK; foto: Adobe Stock